Mẹo Hướng dẫn sử dụng latex nhập môn
TS. NGUYỄN THÁI SƠN
NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH
280 An Dương Vương, Quận 5, TP Hồ Chí Minh
Điện thoại: (08)38301303, Fax: (08)38398946
://nxb.hcmup.edu
Chịu trách nhiệm xuất bản
Giám đốc – Tổng sửa đổi và biên tập
TS. NGUYỄN THÁI SƠN
Biên tập
TÔ THỊ LAN PHƯƠNG
Trình bày bìa và sắp chữ bằng LATEX
TS. NGUYỄN THÁI SƠN
LATEX– SẮP CHỮ, VẼ HÌNH VÀ ĐẠI SỐ MÁY TÍNH
Copyright © 2011 by Nguyễn Thái Sơn
In 1000 cuốn khổ
16x24cm tại Xí nghiệp in đường sắt, TP. Hồ Chí Minh. Số
đăng ký kế hoạch xuất bản 700-2010/CXB/01-11/ĐHSPTPHCM. Quyết định
xuất bản số 223/QĐ-NXBĐHSPTPHCM, cấp ngày 31 tháng 12 năm 2010. In
xong và nộp lưu chiểu Quí 01 năm 2011.
LÚÂI NOÁI ÀÊÌU
Dự án TEX được khởi đầu năm 1978
bởi Donald Knuth – khi ông đọc duyệt
lại bản in cuốn sách The Art of Computer Programming của tớ. Lúc
đến xưởng in, D. Knuth thấy họ đã
chuyển bản thảo của ông sang một
hệ sắp
chữ mới mà chất lượng không
đảm bảo những yêu cầu trình độ
cũng như thẩm mĩ. Từ đây D. Knuth
bắt tay nghiên cứu và phân tích và phát minh ra
một hệ sắp chữ mà ta gọi là TEX. Thuật
ngữ này xuất phát từ một từ tiếng
anh là “technology”, vừa nghĩa là
“công nghệ tiên tiến” vừa nghĩa là “nghệ
thuật”. Chữ TEX với chữ “E” tụt xuống,
ý muốn nhấn mạnh vấn đề rằng đây là “nghệ
thuật”.
Ban đầu, ông định tiến hành dự án công trình bất Động sản trong 6 tháng nhưng phải mất 10
năm sau, TEX mới chính thức ra đời. Một năm
sau đó, D. Knuth được mời
đọc một báo cáo quan trọng trong cuộc họp thường niên của Hội toán học
Hoa Kỳ. Ông trình bày về khu công trình xây dựng TEX, ra mắt TEX không riêng gì có là một hệ
sắp chữ mà còn ẩn đằng sau nó rất nhiều ý tưởng toán học. Sự phổ cập của
TEX được bắt nguồn từ đó.
Năm 1985 sự ra đời của LATEX giúp TEX được phổ biến rộng khắp hơn. Đây
là một tập hợp những lệnh được cho phép người soạn thảo tương tác với khối mạng lưới hệ thống
với mức độ cao hơn so với những lệnh ban đầu của TEX.
Ngày nay,
TEX liên tục phát triển và trở thành một tiêu chuẩn nổi tiếng
không riêng gì có trong toán học. Người ta sử dụng TEX hằng ngày để sẵn sàng sẵn sàng bản
3
4
thảo sách, những kỷ yếu Hội nghị và bản in thử của những khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích.
Rất nhiều thành viên của hiệp hội đã không ngừng nghỉ phát triển và update
những gói nâng cao, để có những bước tiến xa hơn trong quản lý font của LATEX
và phát triển về năng lực của TEX với khối mạng lưới hệ thống văn bản đa ngôn từ, cũng
có những phiên bản của TEX xuất
trực tiếp ra định dạng PDF, và mở rộng việc
sử dụng những font chữ có sẵn của khối mạng lưới hệ thống v.v...
Trong chương trình đào tạo của Khoa Toán-Tin những trường đại học, ít
nhiều đều đề cập đến việc giảng dạy LATEX cho sinh viên. Và cuốn sách này
được viết nhằm mục đích mục tiêu phổ cập kiến thức và kỹ năng cho bất kể ai có nhu yếu sử
dụng TEX trong việc làm trình độ, đặc biệt cho những bạn trẻ có nhu yếu
học tiếp lên sau đại học.
Ngoài những kiến thức và kỹ năng cơ bản, nền tảng rất dễ hiểu và có ích cho quá
trình
tự học, sách còn đề cập đến việc vẽ hình trong LATEX. Bên cạnh đó, sách cũng
trình bày việc tích hợp một chương trình đại số máy tính vào LATEX. Đây là
nội dung mới trong khuôn khổ phát triển TEX tại Việt Nam. Chúng tôi hy
vọng rằng từ những nghiên cứu và phân tích được trình bày trong cuốn sách này, những bạn
trẻ là sinh viên của Khoa Toán-Tin những trường đại học sẽ có những thực nghiệm
thiết thực và nâng cao hơn nhằm mục đích biến việc sử dụng TEX một cách đơn
điệu thành việc sử dụng TEX và
LATEX một cách phong phú, góp thêm phần phổ
cập LATEX đến đông đảo những người dân quan tâm, đặc biệt là trong nghiên
cứu, giảng dạy và học tập toán học.
Thành phố Hồ Chí Minh mùa giáng sinh năm 2010
Nguyễn Thái Sơn
Phần I
SẮP CHỮ ĐIỆN TỬ BẰNG LATEX
5
Chương 1
NHẬP MÔN VỀ LATEX
Việc tìm hiểu lịch sử hình thành cũng như nguyên nhân vì sao phải sử
dụng LATEX là việc làm tất yếu đối với những ai quan tâm đến nó. Trong quyển
sách này, chúng tôi trình bày việc sử
dụng LATEX một cách hiệu suất cao và thiết
thực bắt nguồn từ những việc đơn giản nhất.
1.1
Cài đặt TEX/LATEX lên máy tính của bạn.
TEX là một động cơ định dạng văn bản. Để sử dụng TEX/LATEX có hai bước
cần thực hiện:
1. Cài đặt TEX lên máy tính.
2. Dùng một trình soạn thảo văn bản để soạn, sau đó dùng động cơ định
dạng để biên dịch ra file văn bản hoàn hảo nhất.
Có hai bản phân phối TEX phổ biến nhất: MiKTEX và TEXLive. MiKTEX thông
thường được setup lên một máy
tính sử dụng hệ điều hành Windows và
TEXLive thông thường setup lên một máy tính sử dụng Linux. Ưu điểm của
hai bản phân phối TEX này là, nếu bạn setup bản Full (chiếm 1GB trên đĩa
cứng) thì gần như thể tránh việc phải setup gì thêm kể cả tiếng Việt.
Trình soạn thảo văn bản thông dụng nhất là TEXMaker. Để sửa đổi và biên tập một
file TEX phức tạp, chúng tôi khuyên dùng TEXWorks. TEXMaker và TEXWorks
hoàn toàn có thể chạy trên cả máy tính Windows lẫn Linux. Trong quyển sách này,
chúng tôi cũng
ra mắt việc sử dụng LYX.
7
8
LATEX – Sắp chữ, vẽ hình và đại số máy tính
Công cụ để soạn công thức toán học là TEXAide (bản miễn phí của
MathType) cho những ai ngại sử dụng những macro của TEX để hiển thị ký hiệu
toán học.
Trong CD đính kèm sách có file trình chiếu PDF hướng dẫn việc setup
MiKTEX và TEXLive trên Windows dù rằng quyển sách này được soạn trên
Ubuntu Linux.
1.2
Cài đặt xong, việc đầu tiên phải làm là gì?
• Chạy chương
trình TEXMaker, bấm CTRL - N để mở một file mới, đặt
tên là test.tex.
• Trên trình đơn của TEXMaker, chọn Wizard, Quick Start, đồng ý
mặc định nên chỉ có thể việc bấm OK.
• Tại vị trí con trỏ, soạn một câu tiếng Anh "nổi tiếng" là Hello World!
• Sau đó nhấn vào nút PDFLATEX để biên dịch, tiếp tục nhấn vào nút
PDFVIEW, nếu thấy file test.pdf có nội dung là Hello World! thì coi
như chương trình đã hoạt động và sinh hoạt giải trí tương đối ổn định.
1.3
Điều chỉnh TEXMaker để sử dụng với
tiếng
Việt.
1. Chạy TEXMaker, trên trình đơn của nó chọn Options, Configure
TEXMaker. Bấm vào Editor và chọn như hình dưới đây:
2. Soạn thảo một văn bản tiếng Việt, bằng phương pháp chọn
Wizard như sau:
Chương 1. Nhập môn LATEX
9
Khi nhấn vào OK, sẽ có một dòng trắng (do chọn
Encoding là NONE). Ta điền vào hai dòng sau đây:
usepackage[utf8]vietnam
usepackagetimes
3. Hoàn thiện được văn bản như sau:
documentclass[12pt,a4paper]article
usepackage[utf8]vietnam
usepackagetimes
usepackageamsmath
usepackageamsfonts
usepackageamssymb
begindocument
Tiếng
Việt
enddocument
4. Cuối cùng dịch bằng PDFLATEX và View bằng PDFVIEW. Nếu mọi việc
suôn sẻ ta có một file pdf có chữ
Tiếng Việt
1.4
Một số thao tác cơ bản khi soạn văn bản
Ở đây chúng tôi ra mắt một file mẫu về LATEX và kết quả biên dịch của
nó sang file pdf. Trong những chương sau chúng tôi sẽ đi vào rõ ràng của việc
sử dụng LATEX.
Giả sử muốn soạn một file TEX và đặt tên là bt1.tex. File này còn có hai phần:
Phần khai báo và Phần nội dung.
10
LATEX – Sắp chữ, vẽ hình và đại số máy tính
• Phần khai báo
documentclass[12pt]article
usepackage[a4paper,tmargin=2.5cm,bmargin=2.5cm,
lmargin=3.5cm,rmargin=2.5cm]geometry
usepackageamsmath
usepackageamssymb
usepackageamsfonts
usepackagebbm
usepackage[utf8]vietnam
usepackageutopia
1. Dòng 1 khai báo loại tài liệu: ở đây ta chọn loại tài liệu là article, cỡ
chữ văn bản là 12pt
2. Dòng 2, 3 sử dụng gói geometry để định kích
thước tờ giấy: loại giấy
A4, những margin top, bottom, left, right đều là 2.5cm
3. Các dòng 4, 5, 6, 7 sử dụng những gói có liên quan đến công thức toán, ví
dụ gói bbm để thể hiện những chữ , , , , , v.v...
◆❩◗❘❈P
4. Dòng 8, 9 sử dụng gói vietnam để sắp chữ với tiếng Việt, chọn font chữ
là utopia.
• Phần nội dung
begindocument
thispagestyleempty
begincenter
textbfĐỀ THI KẾT THÚC HỌC PHẦN \
Môn Toán Phổ thông \
textitThời gian 90 phút
endcenter
1.
Dòng 1 là câu lệnh để khởi đầu soạn tài liệu. Nội dung của văn bản nằm
giữa begindocument và enddocument
2. Văn bản này chỉ có một trang nên dùng thispagestyleempty để không
đánh số trang.
Chương 1. Nhập môn LATEX
11
3. Trong một hệ sắp chữ WYSIWYG, những bạn chọn đoạn văn bản rồi bấm
CTRL-E hoặc chọn chính sách center thì đoạn văn bản sẽ được gióng vào
giữa dòng. Ở đây, trong TEXMaker, những bạn chọn đoạn văn bản rồi bấm
vào trình đơn LATEX, chọn Environment,
chọn tiếp
begincenterselection
ngay lập tức đoạn văn bản được đưa vào môi trường tự nhiên thiên nhiên
begincenter... endcenter
Ví dụ ở đây những bạn chọn ba dòng
ĐỀ THI KẾT THÚC HỌC PHẦN
Môn Toán Phổ thông
Thời gian 90 phút
4. Muốn xuống dòng những bạn phải nhấn hai lần enter. Nếu không, bạn
phải viết ký hiệu \ ở cuối dòng.
5. Để chọn chính sách bold, italic, slanted cho một đoạn văn bản, những bạn
chọn đoạn văn bản, bấm CRTL-b (bold), CTRL-i (Italic),
CTRL-Shift-s
(Slanted). Ngoài ra hoàn toàn có thể chọn trình đơn LATEX, Font Styles rồi chọn
textit,textbf,textsl,texttt,textsc,textsf
• Phần nội dung tiếp theo (liệt kê)
Có ba chính sách liệt kê:
①
Enumerate: Liệt kê theo cách đánh số thứ tự.
Trong TEXMaker, chọn trình đơn LATEX, List Environment,
beginenumerate
bạn sẽ nhận được
beginenumerate
item
endenumerate
enddescription
liệt kê, để con trỏ ở đầu dòng, ta bấm CTRL-Shift-i,
hoặc nhập chữ
item. Sau đây là một ví dụ:
12
LATEX – Sắp chữ, vẽ hình và đại số máy tính
beginenumerate
item Nhất niên chi kế mạc như thụ cốc
item Thập niên chi kế mạc như thụ mộc
item Bách niên chi kế mạc như thụ nhân
item Trăm năm đơn độc
item Ngàn năm vẫn đợi
endenumerate
1. Nhất niên chi kế mạc như thụ cốc
2. Thập niên chi kế mạc như thụ mộc
3. Bách niên chi kế mạc như thụ nhân
4. Trăm năm đơn độc
5. Ngàn năm vẫn đợi
②
Description:
Liệt kê theo cách mô tả ký hiệu đầu dòng.
Trong TEXMaker, chọn trình đơn LATEX, List Environment,
begindescription
bạn sẽ nhận được
begindescription
item[ ]
enddescription
Ký hiệu đầu dòng viết vào dấu móc [ ] , sau đó viết nội dung liệt
kê.
③
itemize: Liệt kê theo cách đặt dấu bullet vào đầu dòng.
Các bạn hoàn toàn có thể tự tìm hiểu chính sách liệt kê này.
• Phần nội dung tiếp theo (toán học)
Có ba cách nhập công thức toán học. Một là sử
dụng những macro của
TEX và LATEX, hai là sử dụng TEXAide và ba là sử dụng trình đơn của
TEXMaker.
Chương 1. Nhập môn LATEX
13
❶ TEXAide:
Phù hợp cho những bạn sử dụng MathType thành thạo.
Các bạn setup TEXAide từ file exe, sau đó chạy chương trình này.
Lần đầu tiên những bạn phải điều chỉnh đôi chút những tuỳ chọn như
hình vẽ, những bạn nên bỏ check hai ô Include để công thức không
bị rối khi đưa vào LATEX.
[
]
Bạn mở màn hình hiển thị soạn thảo công thức toán, soạn một công thức
Sau đó bấm TRL-A để chọn tất cả, bấm tiếp CTRL-C để copy vào clipboard. Bạn vào TEXMaker, chèn con trỏ vào vị trí văn bản muốn soạn
công thức toán nói trên, bấm CTRL-V để dán code LATEX vào văn bản.
Thế là xong.
Nếu bạn sử dụng MathType thành thạo thì vấn đề soạn công thức
toán học không còn gì trở ngại vất vả, trừ một điểm: công thức toán học
trong Word là một hình, còn ở đây là code LATEX của nó.
Ví dụ, dưới đây là code LATEX và kết quả khi biên
dịch ra pdf.
14
LATEX – Sắp chữ, vẽ hình và đại số máy tính
[ (a + b)^n = sumlimits_k = 0^n C_n^k
a^n - kb^k ]
n
(a + b)n =
Cnk an−k bk
k=0
❷ Macro:
TEX và LATEX đáp ứng cho bạn tất cả những macro để gõ công thức
Toán học. Để sử dụng những macro này, những bạn bắt tay vào việc sử
dụng chúng.
Khi gặp một ký hiệu toán học mà không biết dùng macro nào, những
bạn hoàn toàn có thể xem những tài liệu tham khảo. Trong quyển sách này, chúng
tôi
cũng ra mắt cho bạn một số trong những trong những macro đó. Sau đây là vài
macro đơn giản nhất, chúng tôi đặt ở trang15:
Phức tạp hơn một chút ít, ta có:
✢
✗
✢
✗
∆>0
g(1) = 0
2
x1 + x22 + x23
4
$left\beginarrayl
Delta > 0 \
g(1) ne 0 \
x_1^2 + x_2^2 + x_3^2 leqslant 4
endarray right.$
x−1=0
g(x) = x2 − x − m = 0
$left[beginarrayl x-1=0\ g(x)=
x^2-x-m=0endarray right.$
Ký hiệu z là phần thực của số phức z. Ta có công thức:
✢
$forall x ne 0,
exists y :
x.y = 1$
$x geqslant y $
∀x = 0, ∃y : x.y = 1
y
$x ge y $
x
$$int_0^1f(x)dx$$
i
f( )
n
x y
x≤y
i=1
n
f ( ni )
Leftrightarrow
$sum_i=1^n
⇔
inftyfracAB
$int_0^1f(x)dx$
n
i=1
Longleftrightarrow
f(fracin)$
$ xleqslant y$
$ xle y$
sum_i=1^n
$displaystyle
f(fracin)$
dfracxy
⇐⇒
x^2
x_1+x_2
sqrt[3]x
lim_~
Một đoạn văn bản cũng luôn có thể có ba chính sách gióng hàng:
left, center và right.
Ta quét đoạn văn bản và nhấn vào hình tượng tương ứng (một trong ba
hình tượng ở dưới), ngay lập tức TEXMaker sẽ chèn những macro (như sẽ
thấy ở dưới) để đưa đoạn văn bản vào trong.
đoạn văn bản
flushleft
đoạn văn bản
center
beginflushleft
đoạn văn bản\
flushleft
endflushleft
begincenter
đoạn văn bản\
center
endcenter
Chương 2. Soạn thảo văn bản vớiTEXMaker
23
đoạn văn bản
flushright
beginflushright
đoạn
văn bản\
flushright
endflushright
2.4
Định dạng cỡ chữ
Thông thường ta chỉ quan tâm tới những cỡ
normalsize,large, Large, LARGE, huge và Huge
tương ứng với 10pt, 12pt, 14pt, 17pt, 21pt và
25pt. Để set một từ hoặc một tập hợp từ theo
cỡ mà ta muốn, những bạn quét đoạn văn bản
đó rồi nhấn vào cỡ chữ tương ứng ở trên trình
đơn xổ xuống
Ví dụ:
large, Large,
Huge
.
LARGE, huge
và
lần lượt được TeXMaker đặt
vào giữa cặp
lệnh
begin... end
beginlarge
large
endlarge
2.5
beginLarge
Large
endLarge
beginhuge
huge
endhuge
beginHuge
Huge
endHuge
Các khoảng chừng trắng trong LATEX
1. bigskip
Lệnh bigskip tương đương với vspacebigskipamount. Ở đây,
bigskipamount được xác định bởi document class.
24
LATEX Sắp chữ-Vẽ hình và Đại số máy tính
2. hspace
Cú pháp: hspace[*]length
Lệnh hspace thêm
khoảng chừng trắng theo chiều ngang. Đối số
length hoàn toàn có thể được diễn tả những độ đo mà LATEX có hiểu được, nghĩa
là points, inches v.v... đối số hoàn toàn có thể là số âm.
LATEX sẽ gỡ bỏ khoảng chừng trắng theo chiều ngang đến cuối dòng. Nếu
không thích thế, ta thêm dấu * vào phần tùy chọn (trong móc
vuông).
3. quad và qquad. Một quad tương đương với khoảng chừng cách của
ba ký tự liên tục, qquad gấp hai quad.
4. medskip.
Lệnh tương đương với vspacemedskipamount
ở đây medskipamount được
xác định bởi document class.
5. smallskip
Lệnh smallskip tương đương với
vspacesmallskipamount
ở đây smallskipamount được xác định trong
document class.
6. vspace
Cú pháp: vspace[*]length
Lệnh vspace thêm khoảng chừng trắng theo chiều dọc (trang văn bản).
Đối số length hoàn toàn có thể được diễn tả những độ đo mà LATEX có hiểu được,
nghĩa là points, inches v.v... đối số hoàn toàn có thể là số âm.
LATEX sẽ gỡ bỏ khoảng chừng trắng theo chiều dọc đến hết trang văn
bản. Nếu không
muốn thế, ta thêm dấu * vào phần tùy chọn
(trong móc vuông).
7. Khoảng trắng trong chính sách toán học
LATEX ra mắt bốn lệnh sau đây để sử dụng trong chính sách toán
học:
;
:
,
!
một khoảng chừng trắng dầy
một khoảng chừng trắng trung bình
một khoảng chừng trắng mỏng dính
một khoảng chừng trắng mỏng dính và âm
Chương 2. Soạn thảo văn bản vớiTEXMaker
2.6
25
Tựa đề những chương và những mục
Có hai lớp ta thường sử dụng: book và article. Trước hết ta sẽ thảo
luận
về lớp book với những chương và những mục.
Khi ta sử dụng khai báo là documentclassbook thì tài liệu biên
dịch xong sẽ được thể hiện thành một quyển sách có cấu trúc. Cấu
trúc này gồm: part (phần), chapter (chương), section (tiết đoạn),
subsection, subsubsection. Khi nhận diện những macro tương ứng, LATEX
sẽ tự động thể hiện những chương và những mục tương ứng.
Trong TEXMaker ta nhấn vào những hình tượng tương ứng và nhập nội
dung vào hộp thoại, nhấn OK để hoàn thành xong thao tác
này.
Cách thể hiện những chương, đoạn và tiểu đoạn trong LATEX những bạn có
thể tham khảo ở cấu trúc của quyển sách này.
Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Hướng dẫn sử dụng latex nhập môn Mẹo Hay Hướng dẫn Cú pháp LaTeX Cài đặt LaTeX
Post a Comment