Review Trong các bệnh tật di truyền ở người sau bệnh tật nào chỉ có ở nam giới
Mẹo về Trong những bệnh tật di truyền ở người sau bệnh tật nào chỉ có ở phái mạnh 2022
Dương Thế Tùng đang tìm kiếm từ khóa Trong những bệnh tật di truyền ở người sau bệnh tật nào chỉ có ở phái mạnh được Cập Nhật vào lúc : 2022-08-04 18:32:02 . Với phương châm chia sẻ Bí quyết Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết Mới Nhất. Nếu sau khi đọc tài liệu vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha.
Bài viết được viết bởi Bác sĩ Hàn Thu Hương - Trung tâm công nghệ tiên tiến cao Vinmec
Nội dung chính- 2.1. Bất thường số lượng NST2.2. Bất thường cấu trúc NST3.1. Karyotyping (Công thức nhiễm sắc thể)3.2. FISH (Lai huỳnh quang tại chỗ)3.3. Array-CGH (Lai so sánh hệ gen)
Nhiễm sắc thể (NST) là cấu trúc đóng gói ADN được tìm thấy bên trong những tế bào của khung hình. Con người dân có 23 cặp NST (tổng cộng 46 NST). Mỗi bản sao trong một cặp đến từ người mẹ (trứng), bản sao còn sót lại đến từ người cha (tinh trùng).
22 cặp đầu tiên được gọi là NST thường và giống nhau ở cả nam và nữ. Cặp NST thứ 23 được gọi là NST giới tính (X và Y). Nữ giới có hai bản sao NST X, một X từ bố và một X từ mẹ. Nam giới có một NST X từ mẹ và một NST Y từ bố. Các bà mẹ luôn truyền lại NST X (cho con trai hoặc con gái của tớ) trong khi đó những người dân cha hoàn toàn có thể đóng góp X hoặc Y, quyết định giới tính của đứa trẻ.
Hình 1. Karyotype thông thường ở phái mạnh và nữ giới (Cytogenetics Gallery)
Bất thường NST được phân thành 2 dạng đó đó là rối loạn số lượng và rối loạn cấu trúc. Phần lớn những không bình thường xuất hiện ngay trong những tế bào sinh dục của khung hình bố hoặc mẹ, nhưng cũng luôn có thể có những trường hợp gây ra do di truyền từ thế hệ trước.
2.1. Bất thường số lượng NST
Thể lệch bội là kết quả của sự việc không phân ly trong quá trình phân bào, trong đó cặp NST tương đồng di tán đến cùng một tế bào con. Vì vậy trứng được thụ tinh sẽ nhận được một hoặc ba bản sao của NST thay vì hai bản thông thường. Do chúng liên quan đến nhiều gen, làm thay đổi cân đối bộ gen thông thường nên hầu hết những rối loạn số lượng NST đều gây chết phôi, đặc biệt là mất NST. Các rối loạn không khiến chết thường dẫn đến vô sinh, chính bới chúng ngăn cản quá trình phân bào thông thường.
Bất thường số lượng NST được nghe biết nhiều nhất và phổ biến nhất là hội chứng Down (trisomy 21), ngoài ra cũng luôn có thể có một số trong những bệnh lý phổ biến khác về số lượng NST như trisomy 13, trisomy 18, hội chứng Klinefelter and hội chứng Turner...
2.1.1. Bệnh lý liên quan đến NST thườngHội chứng Down (3 NST 21 hay trisomy 21) là bệnh về NST phổ biến nhất ở trẻ sơ sinh còn sống, xuất hiện với tỷ lệ khoảng chừng 1/660 trẻ sơ sinh sống. Nguy cơ sinh con mắc hội chứng Down tăng theo tuổi mẹ vì vậy phụ nữ trên 35 tuổi nên được làm đầy đủ những xét nghiệm đặc biệt trong thai kỳ.
Đặc điểm thường gặp: chậm phát triển và khuyết tật trí tuệ ở mức nhẹ đến trung bình; đặc điểm khuôn mặt đặc trưng: đầu nhỏ, mặt bẹt, lưỡi thè, mắt xếch, mũi tẹt, cổ ngắn; dị tật về cấu trúc tim, dị tật ống tiêu hóa hẹp tá tràng, phình giãn đại tràng; trương lực cơ thấp hoặc kém; hoàn toàn có thể sống tới tuổi trưởng thành.
Bệnh Down không thể điều trị được nhưng hoàn toàn có thể chẩn đoán sớm. Các bệnh đi kèm như tật tim bẩm sinh hoàn toàn có thể điều trị bằng phẫu thuật. Những hiểu biết về bệnh và việc thực hiện can thiệp sớm sẽ làm cho môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường của người mắc hội chứng Down tốt đẹp hơn.
Hình 2.a: Cậu bé 8 tuổi mắc hội chứng Down (Wikipedia) Hình 2.b: Karyotype của phái mạnh mắc hội chứng Down (Karyotype Analyses of Down Syndrome Children in East Priangan Indonesia)
- Hội chứng Edward (3 NST 18 hay trisomy 18) xuất hiện với tỷ lệ khoảng chừng 1/3333 trẻ sơ sinh sống. Trẻ mắc hội chứng này hoàn toàn có thể sống không thật 1 tuổi. Đặc điểm thường gặp: khuôn mặt tròn, đầu nhỏ, cằm nhỏ; dị dạng tim, thận và 1 số cơ quan khác; trương lực cơ tăng; không bình thường bàn tay và/hoặc bàn chân; chậm phát triển và khuyết tật trí tuệ nghiêm trọng.Hội chứng Patau (3 NST 13 hay trisomy 13) xuất hiện với tỷ lệ khoảng chừng 1/5000 trẻ sơ sinh sống. Trẻ mắc hội chứng này hoàn toàn có thể sống không thật 1 tuổi. Đặc điểm thường gặp: khuôn mặt điển hình với tật khe hở môi hàm, mắt nhỏ, thừa ngón út; không bình thường về tim, não, thận; khuyết tật phát triển và trí tuệ nghiêm trọng.
- Hội chứng Turner (1 NST X hay monosomy X) xuất hiện với tỷ lệ khoảng chừng 1/2000 trẻ sơ sinh sống. Đặc điểm thường gặp: lùn cân đối; dị tật về cấu trúc tim; rối loạn hiệu suất cao chính của buồng trứng dẫn đến mất kinh và vô sinh.Hội chứng Triple X (3 NST X) xuất hiện với tỷ lệ khoảng chừng 1/1000 trẻ sơ sinh nữ còn sống. Nhiều người nữ bị hội chứng này thường không biểu lộ đặc điểm ra ngoài. Đặc điểm thường gặp: cao trên trung bình; trở ngại vất vả khi tham gia học tập, chậm phát triển ngôn từ; chậm phát triển kỹ năng vận động; trở ngại vất vả trong hành vi và cảm xúc; kĩ năng phát triển giới tính và kĩ năng sinh sản thông thường.Hội chứng Klinefelter (47,XXY) xuất hiện với tỷ lệ khoảng chừng 1/1000 trẻ sơ sinh nam còn sống. Đặc điểm thường gặp: cao trên trung bình, tay và người mẫu không cân đối với khung hình; tinh hoàn kém phát triển, vô sinh; trở ngại vất vả khi tham gia học tập, chậm phát triển ngôn từ.Hội chứng Jacobs (47,XYY) xuất hiện với tỷ lệ khoảng chừng 1/1000 trẻ sơ sinh nam còn sống. Đặc điểm thường gặp: trở ngại vất vả khi tham gia học tập, chậm phát triển ngôn từ; tăng rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn tăng động giảm để ý quan tâm và những rối loạn phổ tự kỷ; kĩ năng sinh sản thông thường.
Hội chứng Klinefelter (47,XXY)
2.2. Bất thường cấu trúc NST
Rối loạn cấu trúc NST là kết quả của sự việc đứt gãy và nối lại không đúng chuẩn của những đoạn NST. Một loạt những không bình thường cấu trúc NST dẫn đến bệnh lý.
2.2.1. Mất đoạn NSTThuật ngữ "mất đoạn" đơn giản nghĩa là một phần của NST bị thiếu hoặc "bị mất". Mất đoạn hoàn toàn có thể xảy ra ở bất kỳ phần nào của bất kỳ NST nào. Một số mất đoạn rất nhỏ được gọi là vi mất đoạn. Mất đoạn và vi mất đoạn NST hoàn toàn có thể dẫn đến những tình trạng khuyết tật trí tuệ và khuyết tật phát triển cũng như dị tật bẩm sinh. Một số bệnh lý mất đoạn phổ biến:
- Hội chứng Cri du Chat (hội chứng mèo kêu), là một trong những bệnh di truyền hiếm gặp do mất đoạn cánh ngắn NST (NST) số 5. Tỷ lệ mắc bệnh là một trong/15000-1/50000 trẻ sinh sống. Trẻ sinh ra mắc hội chứng này thường có đầu nhỏ, nhẹ cân, nhược cơ, chậm phát triển trí tuệ, gặp trở ngại vất vả trong việc ăn và thở. Đặc biệt tiếng khóc của trẻ giống tiếng mèo kêu.Hội chứng Wolf-Hirschhorn (hội chứng 4p), gây ra bởi mất đoạn 1p36 trên NST số 4, với tỉ lệ mắc bệnh khoảng chừng 1/50.000 trẻ sinh sống. Các tín hiệu và triệu chứng gồm có sự thiếu hụt tăng trưởng, giảm trương lực, đặc điểm sọ mặt, khuyết tật trí tuệ, tim và não không bình thường. Tuổi thọ trung bình phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của những đặc điểm.Hội chứng DiGeorge (hội chứng mất đoạn 22q11.2) là một hội chứng gây ra bởi vi mất đoạn ở cánh dài NST 22, tỉ lệ mắc bệnh khoảng chừng 1/4000-1/6000 trẻ sinh sống. Hội chứng Digeorge hoàn toàn có thể gây ra nhiều vấn đề rất khác nhau ảnh hưởng đến nhiều phần và bộ phận rất khác nhau của khung hình. 5 tín hiệu thường gặp của hội chứng DiGeorge: dị tật tim bẩm sinh; đặc điểm khuôn mặt đặc trưng (tai thấp, mắt rộng, hàm nhỏ, có rãnh hẹp ở môi trên); tật hở miệng ếch; nồng độ canxi huyết thấp (gây động kinh) do thiểu sản tuyến cận giáp; thường nhiễm trùng do suy giảm miễn dịch, hoặc mắc bệnh tự miễn (bệnh Basedow, viêm khớp mãn tính).Hội chứng Prader-Willi (hội chứng mất đoạn 15q11-q13), gây ra bởi vi mất đoạn trên cánh dài NST 15), tỉ lệ khoảng chừng 1/10,000-25,000 trẻ sinh sống. Hội chứng Prader willi ảnh hưởng sức khỏe con người về mặt thể chất, tâm thần, ngôn từ và hành vi. Đặc biệt hơn, bệnh còn gây rối loạn trong kĩ năng ăn uống, làm cho trẻ em có cảm hứng ăn không no. Vì vậy biến chứng thường gặp của căn bệnh này là chứng béo phì và những bệnh nghiêm trọng hơn như đái tháo đường tuýp 2, bệnh tim mạch và đột quỵ, viêm khớp, ngưng thở khi ngủ, giảm năng tuyến sinh dục, vô sinh hoặc loãng xương... Tuổi thọ trung bình thông thường, nhưng hoàn toàn có thể giảm tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của những triệu chứng.
Hội chứng Prader-Willi gây biến chứng béo phì
2.2.2. Lặp đoạn NSTLặp đoạn đôi khi được nghe biết như trisomy một phần, xảy ra khi có thêm một bản sao của một đoạn NST. Giống như mất đoạn, lặp đoạn hoàn toàn có thể xảy ra bất kể phần nào trên NST. Lặp đoạn NST hoàn toàn có thể dẫn đến những tình trạng khuyết tật trí tuệ cũng như dị tật bẩm sinh.
- Hội chứng Pallister Killian là kết quả của việc nhân đôi cánh ngắn NST số 12. Bệnh thường gặp ở dạng khảm, trong khung hình bệnh nhân có 2 dòng tế bào, 1 dòng tế bào có thêm một phần cánh ngắn NST 12 và 1 dòng thông thường (46 NST và không còn thêm vật liệu di truyền). Biểu hiện thường gặp gồm có thiểu năng trí tuệ nghiêm trọng, trương lực cơ kém, đặc điểm khuôn mặt "thô" và vầng trán nổi bật, môi trên rất mỏng dính, môi dưới dày hơn và mũi ngắn. Các vấn đề sức khỏe khác gồm có khớp cứng, đục thủy tinh thể ở tuổi trưởng thành, mất thính lực và dị tật tim. Những người mắc hội chứng Pallister Killian có tuổi thọ ngắn, nhưng hoàn toàn có thể sống đến tuổi 40.
Chuyển đoạn NST là hiện tượng kỳ lạ trao đổi đoạn giữa hai NST, có hai kiểu chuyển đoạn là chuyển đoạn tương hỗ và chuyển đoạn hòa hợp tâm.
Chuyển đoạn tương hỗ: mỗi NST đứt một chỗ và trao đổi đoạn đứt lẫn nhau, hình thành hai NST mới và cả hai đều thay đổi hình thái nếu đoạn trao đổi rất khác nhau về kích thước. Người mang NST chuyển đoạn tương hỗ không mất vật liệu di truyền và có kiểu hình thông thường nên gọi là chuyển đoạn cân đối. Chuyển đoạn tương hỗ cân đối xuất hiện với tỉ lệ 1/500.
Bệnh lý chuyển đoạn thường gặp nhất là bệnh bạch cầu tủy xương mãn tính (CML), một loại ung thư máu phổ biến. Một phần của NST 9 chuyển đoạn với một phần của NST 22, tạo NST Philadelphia. NST Philadelphia xuất hiện trong những tế bào máu 90% số người mắc bệnh bạch cầu tủy xương mãn tính.
Chuyển đoạn hòa hợp tâm (Chuyển đoạn Robertson): chuyển đoạn tương hỗ và chỉ xảy ra với NST tâm đầu, trong đó hai NST bị đứt ngang qua miền gần tâm, những đoạn đứt chuyển đoạn lẫn nhau tạo nên một NST không bình thường chứa nhánh dài của hai NST tâm đầu chuyển đoạn và một NST rất nhỏ chứa nhánh ngắn của hai NST tâm đầu chuyển đoạn, NST này sẽ bị tiêu biến. Tỷ lệ chuyển đoạn hòa hợp tâm là một trong/1000 người trong quần thể.
Những người mang chuyển đoạn tương hỗ cân đối và chuyển đoạn hòa hợp tâm thường không còn biểu lộ lâm sàng nhưng hoàn toàn có thể gặp rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn: vô sinh, sảy thai liên tục, sinh con bị dị tật bẩm sinh, khuyết tật trí tuệ và khuyết tật phát triển.
2.2.4. Đảo đoạn NSTĐảo đoạn xảy ra khi một NST bị phá vỡ ở hai vùng và kết quả là đoạn ADN được đảo ngược và chèn lại vào NST. Mặc dù có những ảnh hưởng hoàn toàn có thể có đối với kĩ năng sinh sản do những NST không cân đối do sự giao thoa trong vùng đảo đoạn trong dị hợp tử, đối với một số trong những trường hợp không còn rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn sảy thai hoặc những vấn đề về phân ly NST trong quá trình phân bào.
Tuy nhiên, không phải tất cả những đảo đoạn đều vô hại, một số trong những bệnh lý đôi khi được tìm thấy do đảo đoạn, đa phần là vì sự gián đoạn trực tiếp của một gen hoặc do thay đổi biểu lộ gen. Những đột biến này xuất hiện ở bệnh nhân hoặc là đột biến di truyền số lượng giới hạn trong một mái ấm gia đình nhất định, và do đó chúng không đại diện cho những biến thể đa hình phân tách trong quần thể người. Tuy nhiên, chúng có tầm quan trọng lâm sàng và hoàn toàn có thể góp thêm phần xác định những gen tiềm ẩn một số trong những rối loạn hiếm gặp.
2.2.5. Nhiễm sắc thể vòngNhiễm sắc thể vòng hình thành khi đầu hai nhánh của cùng một NST bị đứt, hai đầu này sau đó kết phù phù hợp với nhau để tạo thành một NST hình nhẫn. Việc mất đoạn ở cuối cả hai nhánh của NST dẫn đến thiếu ADN, hoàn toàn có thể gây ra rối loạn NST. Bệnh lý điển hình cho không bình thường này là hội chứng NST vòng số 14.
Hội chứng NST vòng số 14 là bệnh lý đặc trưng bởi tình trạng động kinh và thiểu năng trí tuệ. Các đặc điểm khác của hội chứng NST vòng 14 hoàn toàn có thể gồm có tăng trưởng chậm và tầm vóc ngắn, đầu nhỏ (microcephaly), bàn tay sưng húp và / hoặc bàn chân do tích tụ chất lỏng (phù bạch huyết) và một số trong những khác lạ khó thấy trên khuôn mặt.
Nghi ngờ không bình thường NST hoàn toàn có thể trong một số trong những trường hợp:
- Trước sinh: những thai phụ được chỉ định chọc ối hoặc sinh thiết tua rau để phân tích NST thai trong một số trong những trường hợp như thai phụ trên 35 tuổi, có tiền sử sảy thai tự nhiên, thai lưu, có tiền sử sinh con dị tật, có kết quả siêu âm thai không bình thường, có kết quả sàng lọc bằng huyết thanh (Double test, Triple test) có rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn cao, cặp vợ chồng thai phụ đã được xác định một trong hai người dân có đột biến cấu trúc NST di truyền được...Sau sinh: trẻ sơ sinh có dị tật bẩm sinh, chậm phát triển tâm thần vận động chưa rõ nguyên nhân, tiền sử mái ấm gia đình có người bị đột biến NST, vô sinh nguyên phát hoặc thứ phát, vô kinh nguyên hoặc vô kinh thứ phát, những cặp vợ chồng sảy thai hoặc thai lưu liên tục, ung thư máu...
Một số loại xét nghiệm di truyền hoàn toàn có thể xác định rối loạn NST:
- Karyotyping (Công thức nhiễm sắc thể)FISH (Lai huỳnh quang tại chỗ)Array-CGH (Lai so sánh hệ gen)
Xét nghiệm di truyền trước mang thai là việc làm thiết yếu
3.1. Karyotyping (Công thức nhiễm sắc thể)
Karyotyping là kỹ thuật xét nghiệm số lượng và cấu trúc bộ NST người nhờ vào việc nuôi cấy tế bào. Kết quả xét nghiệm là một trong karyotype (kiểu nhân) với những NST được sắp xếp và đánh số theo kích thước từ lớn đến nhỏ.
Với kỹ thuật nhuộm băng G độ phân giải của NST thường nằm trong số lượng giới hạn từ 350-850 băng trên bộ NST đơn bội với kích thước mỗi băng từ 5-10Mb ở độ phân giải thông thường và kích thước mỗi băng từ 3-5 Mb ở độ phân giải cao, do đó kỹ thuật này chỉ được cho phép phát hiện những không bình thường có kích thước to hơn 3 Mb. Các trường hợp không bình thường NST có kích thước bé nhiều hơn nữa kích thước trên sẽ không thể được phát hiện.
3.2. FISH (Lai huỳnh quang tại chỗ)
FISH (Fluorescent insitu hybridization) là kỹ thuật trung gian giữa di truyền tế bào và di truyền phân tử, sử dụng một đoạn mồi đặc hiệu (probe) gắn tín hiệu huỳnh quang, để phát hiện sự xuất hiện hoặc vắng mặt của một đoạn gen nào đó trên NST, với ưu điểm nhanh, đặc hiệu và đúng chuẩn.
FISH hoàn toàn có thể phát hiện những mất đoạn nhỏ khó phát hiện trên công thức NST thông thường, một số trong những chuyển đoạn đặc hiệu như chuyển đoạn NST số 9 và 22 (Ph1), số 4 và 11, số 8 và 21... có mức giá trị phân loại và tiên lượng điều trị ung thư, hoặc sử dụng trong chẩn đoán trước sinh những không bình thường số lượng NST.
3.3. Array-CGH (Lai so sánh hệ gen)
Array CGH là kỹ thuật so sánh mẫu ADN cần phân tích với mẫu ADN chứng để phát hiện không bình thường trên NST với độ phân giải từ 100kb-1Mb, vì vậy array-CGH thường được xem là Karyotyping phân tử.
Các không bình thường NST hoàn toàn có thể được xác định bằng kỹ thuật array CGH: lệch bội và những trường hợp khảm, nhiều chủng loại chuyển đoạn không cân đối, những NST đánh dấu, những hội chứng liên quan đến vi mất đoạn, vi nhân đoạn của NST mà Karyotype và FISH không phát hiện được, những trường hợp tái sắp xếp không cân đối của vùng cận đầu tận cùng của NST với độ đúng chuẩn cao và thời gian ngắn. Tuy nhiên kỹ thuật này sẽ không thể phát hiện những trường hợp tái sắp xếp cân đối của NST như chuyển đoạn cân đối, đảo đoạn, chuyển đoạn Robertson, chèn đoạn tương hỗ, không phát hiện được những đột biến điểm, thể khảm ở mức thấp.
Hệ thống labo xét nghiệm tiêu chuẩn quốc tế tại Vinmec
Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng trình độ với đội ngũ y bác sĩ đầu ngành, khối mạng lưới hệ thống trang thiết bị công nghệ tiên tiến tân tiến mà còn nổi bật với dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp; không khí khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, bảo vệ an toàn và đáng tin cậy và tiệt trùng tối đa.
Khách hàng hoàn toàn có thể trực tiếp đến khối mạng lưới hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc để thăm khám hoặc liên hệ hotline tại đây để được tương hỗ.
Tài liệu tham khảo
Chang-Hui Shen. Chapter 13: Molecular Diagnosis of Chromosomal Disorders. Diagnostic Molecular Biology, 2022.Fred Levine. Basic Genetic Principles. Fetal and Neonatal Physiology (Fifth Edition), 2022.Hindi E. Stohl, Lawrence D. Platt. Introduction to Aneuploidy. Obstetric Imaging: Fetal Diagnosis and Care (Second Edition), 2022.Mary E. Norton, Jeffrey A. Kuller and Lorraine Dugoff. Chapter 4 - Cytogenetics: Part 1, General Concepts and Aneuploid Conditions. Perinatal Genetics, 2022.Mary E. Norton, Jeffrey A. Kuller and Lorraine Dugoff. Chapter 5 - Cytogenetics: Part 2, Structural Chromosome Rearrangements and Reproductive Impact. Perinatal Genetics, 2022.Sameer M. Zuberi. Pediatric Neurology Part I. Handbook of Clinical Neurology, 2013.XEM THÊM:
XEM THÊM:
Post a Comment