Mẹo Vì sao lúc đầu chữ quốc ngữ bị ngăn cản
Thủ Thuật về Vì sao lúc đầu chữ quốc ngữ bị ngăn cản Chi Tiết
Hoàng Trung Dũng đang tìm kiếm từ khóa Vì sao lúc đầu chữ quốc ngữ bị ngăn cản trở được Update vào lúc : 2022-08-25 04:08:03 . Với phương châm chia sẻ Thủ Thuật Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết Mới Nhất. Nếu sau khi tham khảo Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha.
Lâu nay, những tình nhân tiếng Việt thông thường và một số trong những tài liệu khi nói đến chữ quốc ngữ thường nhận định rằng giáo sĩ Alexandre de Rhodes (thường gọi là Đắc Lộ), tác giả cuốn Từ điển Việt - Bồ - La in tại La Mã năm 1651, là ông tổ của chữ quốc ngữ.
Thế nhưng, sự thật chưa phải là vậy…
Ngay từ khi bập bẹ, tất cả chúng ta đã nói tiếng Việt, và hoàn toàn không còn gì trở ngại vất vả. Nhưng "tiếng Việt khó quá!" là ý kiến của rất nhiều người phương Tây khi tiếp cận tiếng Việt.
Tiếng Việt cấu trúc đơn giản; đơn âm không còn "thì", không còn chia động từ, không còn tiếp đầu ngữ, vĩ ngữ thì có gì là rất khó?
Xin thưa, đối với người phương Tây, tiếng Việt khó ở chỗ phát âm (nghe và nói).
Giáo sĩ Marini, người đã từng đến Đàng Trong những thập niên đầu thế kỷ 17, viết: "Khi đọc, người Việt tránh việc phải thay đổi tiếng mà vẫn làm cho một tiếng ấy có nhiều nghĩa rất khác nhau, chính bới họ chỉ việc lên giọng hoặc hạ giọng tùy theo cường độ và nhịp điệu" (Lịch sử chữ quốc ngữ, Đỗ Quang Chính, NXB Tôn Giáo 2012, trang 15).
Đây là một nhận xét cực kỳ "mới" mà người Việt tất cả chúng ta không bao giờ để ý. Chỉ cần thay đổi chút xíu khẩu âm và không thay đổi khẩu hình thì những chữ "ca, cà, cá, cả" mang nghĩa rất khác nhau một trời một vực.
Nửa thời điểm cuối thế kỷ 16, những giáo sĩ thừa sai Dòng Tên (Jésu) đã khởi đầu đến châu Á truyền đạo. Một trong những nơi họ đến ban đầu đó đó là Trung Quốc, nơi mà trước đó vài thế kỷ, Maco Polo, nhà buôn người Ý, đã đến và mang về nhiều đồ vật lạ lùng của phương Đông.
Dòng Tên là một dòng tu trí thức của đạo Thiên Chúa. Tất cả những giáo sĩ của dòng này đều có trình độ tiến sĩ, nếu ai không đạt được bằng cấp ấy thì buộc phải rời dòng.
Những giáo sĩ này xuất thân từ những nước sử dụng chữ viết Latin nên khi tới những nước sử dụng chữ tượng hình đã gặp trở ngại vất vả trong việc truyền đạo. Do là những trí thức có trình độ cao, họ nhanh gọn học nói tiếng của người bản địa.
Song việc truyền đạo không riêng gì có nói là đủ, mà nên phải có kinh sách để những con chiên hoàn toàn có thể học, đọc theo và truyền lại. Bởi không còn giáo sĩ, thầy giảng nào hoàn toàn có thể thay thế kinh sách. Mà chữ tượng hình thì rất khó học, và mất rất nhiều thời gian để học mới hoàn toàn có thể đọc sách được, chứ chưa nói đến việc dịch lại kinh sách nước ngoài.
Mặt khác, việc truyền đạo Thiên Chúa vào những nước này (trong đó có nước ta) vào thời điểm ấy không phải lúc nào thì cũng suôn sẻ, thuận tiện và đơn giản, liên tục, do tùy thuộc vào sự vui buồn của quan quân địa phương, tùy thuộc vào tình hình chính vì sự yên ả hay loạn lạc của quốc gia mà những giáo sĩ Dòng Tên đặt chân đến.
Nhiều giáo sĩ sau thuở nào gian ngắn truyền đạo đã bị bắt, bị giết, bị đuổi đi...
Để hoàn toàn có thể truyền lại kinh sách một cách tốt hơn, những giáo sĩ đã nghĩ ra phương pháp "Latin hóa chữ tượng hình". Và họ đã thao tác này ở Ấn Độ, Trung Quốc và Nhựt Bổn.
Đầu thế kỷ 17, một số trong những giáo sĩ thuộc Dòng Tên đã đến Hội An. Họ dùng tiếng Hán và Nhựt để tiếp xúc với dân địa phương qua phiên dịch của những thương nhân.
Đến năm 1617, giáo sĩ Francesco de Pina người Bồ Đào Nha đến Hội An và Nước Mặn (thuộc Bình Định), rồi trở về cư ngụ tại Thanh Chiêm (Điện Bàn, Quảng Nam) đã học rất nhanh tiếng Việt và trở thành người phương Tây giỏi tiếng Việt nhất thời bấy giờ.
Và để hoàn toàn có thể truyền lại kinh sách giáo lý của đạo Thiên Chúa, Pina cùng một số trong những giáo sĩ khác đã có kinh nghiệm tay nghề Latin hóa tiếng Nhựt, Hán bắt tay vào Latin hóa tiếng Việt.
Thuở ấy, người Việt vẫn nói tiếng Việt như giờ đây. Song do phải trải qua 1.000 năm bị Trung Quốc đô hộ, giới trí thức nước ta bị ảnh hưởng của Trung Hoa rất mạnh. Không rõ trước đó, người Việt có chữ riêng của tớ hay là không. Song những triều đại của người Việt sau này đều dùng chữ Hán trong những văn bản chính thức.
Khoảng thế kỷ thứ 10, người Việt đã "sáng chế" ra thứ chữ Việt bằng phương pháp mượn chữ Hán mà viết, gọi là chữ Nôm (nghĩa là Nam, sau gọi là quốc âm). Song nếu chữ Hán khó một thì chữ Nôm khó mười. Bởi phải biết và giỏi chữ Hán mới hoàn toàn có thể viết được, học được chữ Nôm.
Đối với người Việt học chữ Nôm đã khó, với người nước ngoài xa lạ với chữ tượng hình thì chữ Nôm càng khó. Vẫn hoàn toàn có thể học được, viết được nhưng không thể phổ biến rộng được. Chính vì vậy những giáo sĩ đã nghĩ đến việc Latin hóa tiếng Việt bằng mẫu tự Latin, mà rất lâu rồi gọi là "chữ Annam viết bằng mẫu tự Latin".
Có một số trong những người dân được công nhận là "tác giả" chữ quốc ngữ là những giáo sĩ Francesco de Pina, Gaspar d’Amaral và Antonio Barbosa (đều là người Bồ Đào Nha), Cristoforo Borri (người Ý), Alexandre de Rhodes (người Pháp)...
Giáo sĩ Borri chỉ ở nước ta ba năm từ 1615 đến 1618. Còn ba giáo sĩ còn sót lại đều đến Đàng Trong năm 1624 và đều là học trò tiếng Việt của giáo sĩ Francesco de Pina.
Tuy nhiên, trong số này, chỉ có giáo sĩ Đắc Lộ cho in cuốn sách tiếng Việt đầu tiên là cuốn Từ điển Việt - Bồ - La nên được dân Việt cho là "ông tổ" của chữ quốc ngữ từ hơn trăm năm qua.
400 năm sau, người Việt, những người dân thụ hưởng và tự hào thứ chữ này, lại biết rất lơ mơ về lịch sử của nó. Họ không biết chắc ai là người sáng tạo ra chữ Việt, Francesco de Pina hay Alexandre de Rhodes?
Ở đâu, Thanh Chiêm hay Nước Mặn? Lưu giữ thế nào? Phổ biến ra sao? Phát triển thế nào? Lúc nào được sử dụng phổ thông?
Trong hai thế kỷ từ 15 đến 17, những thương buôn Bồ Đào Nha xuất hiện hầu như khắp thế giới. Theo chân họ là những nhà truyền giáo, phần lớn là người Bồ và người Ý, tháp tùng truyền đạo ở những vùng đất mới.
Theo thống kê của linh mục Đỗ Quang Chính thì trong số 145 giáo sĩ thuộc 17 quốc tịch đến Đàng Trong truyền giáo từ năm 1615-1788, có đến 74 người Bồ Đào Nha, 30 người Ý.
Dòng Tên (Jesu) của đạo Thiên Chúa là loại tu đi truyền đạo thời kỳ ấy. Theo luật của dòng, mọi khi tới vùng đất mới phải học tiếng địa phương, và với tài năng riêng từng người, họ đã Latin hóa tiếng nói và chữ viết địa phương để những người dân theo đạo hoàn toàn có thể đọc được những kinh sách của đạo.
Thứ chữ Latin này được truyền lại cho những giáo sĩ đến sau. Đây là phương thức mà người ta đã thực hiện ở nhiều nơi như Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Brasil... trong những thế kỷ 15, 16 trước khi tới Việt Nam. Riêng ở Viễn Đông, dòng tu này thiết lập một trụ sở lớn và lâu dài ở Macau để làm nơi đi và đến cho những giáo sĩ.
Đầu thế kỷ 17, năm 1615, những giáo sĩ Dòng Tên đã đến Đàng Trong và lần lần họ học tiếng Việt. Sau đó, những giáo sĩ này đã bắt tay vào việc Latin hóa chữ Việt.
Tài liệu viết tay của giáo sĩ João Roiz (người Bồ) viết năm 1621 đã có những chữ quốc ngữ ban đầu như An Nam (Việt Nam tức Đàng Trong. Thời điểm này nước ta chưa tồn tại vùng đất Nam Bộ), Sinoa (xứ Hóa tức Thuận Hóa), unsai (ông sãi), Cacham (Kẻ Chàm, sau này là Thanh Chiêm), ungue (ông nghè)...
Còn những chữ Việt trong bản tường trình của Gapar Louis (người Bồ) viết năm 1621 đã và đang có chữ ungué (ông nghè), bancô (bàn cổ). Còn Cristoforo Borri (người Ý), tác giả cuốn Xứ Đàng Trong, đến Đàng Trong cùng với Francesco de Pina thành lập trú sở Nước Mặn (Bình Định) năm 1618, trong tác phẩm viết năm 1621 đã có những chữ: Tunchim (Đông Kinh, tức Tp Hà Nội Thủ Đô), Lai (Lào), Ainam (Hải Nam), kemoi (kẻ mọi, xứ mọi, Tây Nguyên), Quanguya (Quảng Nghĩa), Quignin (Qui Nhơn), dàdèn lùt (đã đến lúc), nayre (nài), doij (đói), chià (trà), sayc kim (sách kinh), cò (có). Cũng năm 1621, giáo sĩ Bozumi viết những chữ: onsaij (ông sãi), Quanghia (Quảng Nghĩa), Nuoecman (Nước Mặn), da an nua (dạ ăn nữa)...
Như vậy, tới năm 1621, việc Latin hóa tiếng Việt vẫn chưa tồn tại dấu thanh. Tài liệu viết tay của giáo sĩ Antonio de Fontes, một học trò của Francesco de Pina, viết năm 1626 đã thấy xuất hiện dấu thanh. Dĩgcham (Dinh Chàm), Núocman (Nước Mặn), Sinúa (xứ Hóa), ondedóc (ông đề đốc), nhít la khấu, khấu la nhít (nhứt là không, không là nhứt).
Và di cảo của Pina vừa tìm thấy ở Thư viện Hoàng gia Bồ Đào Nha giữa năm 2022 thì chữ quốc ngữ đã có dấu như ngày này. Tài liệu này trưng bày trong Hội thảo về chữ quốc ngữ ra mắt tại Lisbon vào tháng 7-2022.
Như vậy, hoàn toàn có thể xác định rằng chữ quốc ngữ ra đời có một quá trình dài từ năm 1618 cho tới 1625 với sự hợp tác của nhiều người chứ không riêng gì có một người. Và đa số "tác giả" của chữ quốc ngữ đều là người Bồ Đào Nha, người Ý cùng với một số trong những người dân Việt theo đạo Thiên Chúa góp sức.
Và người được xác định "giỏi tiếng Việt nhứt" và có công lớn nhứt trong việc sáng tạo ra chữ quốc ngữ đó đó là giáo sĩ Francesco de Pina người Bồ Đào Nha.
Francesco de Pina đến Hội An đầu năm 1617, thành lập trú sở Nước Mặn năm 1618, rồi thành lập trú sở Thanh Chiêm (tức Kẻ Chàm, Dinh Chàm) năm 1623. Từ năm 1619, Pina đến cư trú tại Thanh Chiêm và thời điểm ở thời điểm cuối năm 1625 ông chết đuối trên biển Cù Lao Chàm do vướng áo chùng không bơi được khi thuyền lật.
Thi thể ông được chôn ở sau nhà thời thánh Phước Kiều (nay là nhà thời thánh Thánh Andre), thuộc thôn Thanh Chiêm 1, xã Điện Phương, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Đây là nhà thời thánh do chính ông thành lập khi tới cư trú tại Thanh Chiêm và là nơi trú ngụ của nhiều giáo sĩ khác, trong đó có Đắc Lộ.
Sau khi ông mất, một học trò tiếng Việt của ông là giáo sĩ Alexandre de Rhodes (Đắc Lộ) đến Đàng Trong năm 1624, đã ôm tất cả những di cảo của thầy mang về Macau vào năm 1626. Tại Macau thuở ấy còn tồn tại hai giáo sĩ cũng chú ý nghiên cứu và phân tích chữ quốc ngữ và đã soạn thảo hai cuốn tự điển Việt-Bồ-La và Bồ-Việt.
Đó là hai giáo sĩ Gaspar d’Amaral và Antonio Barbosa cư trú ở Macau gần 10 năm. Đáng tiếc là khu công trình xây dựng của tớ còn chưa kịp công bố thì tháng 2-1646 Gaspar mất trên đường biển đi đến nước ta và sau đó một năm thì Barbosa cũng mất vì bệnh.
Trong lời nói đầu cuốn Tự điển Việt - Bồ - La của tớ, Đắc Lộ có nhắc tới việc "tham khảo" tài liệu của hai giáo sĩ trên, đã cho tất cả chúng ta biết Đắc Lộ đã thừa hưởng những di sản được người khác sáng tạo ra để góp thêm phần hoàn thành xong cuốn tự điển có tiếng Việt đầu tiên trên thế giới.
Điều đáng tiếc là lúc bấy giờ vẫn chưa tìm thấy hai cuốn tự điển của Gaspar và Barbosa đã viết. Rất mong số phận của nó in như cuốn tự điển của Bá Đa Lộc, tưởng đã cháy mất trong một trận hỏa hoạn ở Cà Mau nhưng lại được tìm thấy vào thập niên 1980.
Để chứng tỏ "niềm tin" của tớ, R. Jacques đã bỏ ra hơn mười năm lục tung những thư tịch của Dòng Tên ở châu Âu tìm dẫn chứng.
Và ở đầu cuối, tại Thư viện Hoàng gia Lisbon của Bồ Đào Nha, ông đã tìm được hai tác phẩm của Pina chưa hề được công bố.
Đó là bức thơ viết dở dài 7 trang Pina viết năm 1623 (một năm trước khi Đắc Lộ đến Đàng Trong và học tiếng Việt năm 1624) gửi cho bề trên Jerómino Rodiguez ở Macau, và một tiểu luận dài 22 trang tựa đề Nhập môn tiếng Đàng Ngoài.
Francesco De Pina sanh tại thành Guarda, Bồ Đào Nha khoảng chừng năm 1585, gia nhập Dòng Tên vào năm 19 tuổi, sau đó đến xứ Goa (Ấn Độ) sống ít lâu trước khi sang Trung Quốc truyền đạo. Năm 1611, ông theo học tại Học viện Macau (Collège de Macau) về khoa học xã hội, thần học và tiếng Nhật.
Năm 1617, ông thụ phong linh mục và được cử đến Đàng Trong thao tác tại trú sở Hội An. Qua năm 1618, Pina đến cư trú tại Nước Mặn với Buzomi và Borri, người Ý.
Năm 1619, ông đến Thanh Chiêm mua mảnh đất nền dựng nhà thời thánh và năm 1623 thành lập trú sở Thanh Chiêm. Pina chết đuối trên bờ biển Quảng Nam ngày 15-12-1625.
Dịp đó, tàu Bồ Đào Nha từ Campuchia về Macau, bỏ neo ở hải phận Quảng Nam, gần Cù Lao Chàm, Pina cùng một người Việt Nam chèo thuyền ra tàu để lấy những đồ phụng sự.
Khi trở vào bờ, bất thần gió bão nổi lên, thuyền lật, Pina vì vướng áo chùng không bơi được nên chết đuối, còn người kia bơi vào bờ thoát nạn. Theo linh mục Đỗ Quang Chính, xác ông được đưa về Hội An làm lễ an táng rất trọng thể.
Gần đây, theo ông Đinh Trọng Tuyên - người dân Thanh Chiêm rất quan tâm đến chữ quốc ngữ, Pina được chôn cất sau nhà thời thánh Phước Kiều, nay là nhà thời thánh Thánh Andre, nhà thời thánh chính ông mua mảnh đất nền và xây dựng đầu tiên năm 1619, thuộc thôn Thanh Chiêm 1, xã Điện Phương, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam.
Việc Latin hóa thổ âm, đặc biệt là những tiếng của những quốc gia dùng chữ tượng hình, đã được những giáo sĩ thực hiện từ thế kỷ 15-16. Các khu công trình xây dựng Latin hóa này được thực hiện với mục tiêu duy nhứt là làm cho những con chiên hoàn toàn có thể đọc được kinh sách đạo Thiên Chúa, để đạo giáo này phổ biến mạnh hơn.
Đối với tiếng Việt, Pina cũng thực hiện Latin hóa với mục tiêu trên.
Vừa đến Hội An, Pina nhảy vào học tiếng Việt và chỉ trong thời gian rất ngắn, ông đã hoàn toàn có thể đàm thoại với người bản xứ mà không cần qua phiên dịch. Giáo sĩ Gaspar Luis, người đến Đàng Trong năm 1624 cùng với Đắc Lộ, đã ghi lại như sau: "Linh mục De Pina đến Đàng Trong năm 1617. Đó là giáo sĩ đầu tiên đã miệt mài nghiên cứu và phân tích tiếng nói".
Khi Đắc Lộ đến Thanh Chiêm vào năm 1624 thì đã thấy Pina giảng Kinh thánh mà không cần phiên dịch. Và Pina cũng là giáo sĩ duy nhứt giảng Kinh thánh bằng tiếng Việt ở Thanh Chiêm.
Không chỉ vậy, để hoàn toàn có thể nghiên cứu và phân tích tiếng Việt chuẩn hơn, ông đã xin về Thanh Chiêm từ năm 1619, trước khi trú sở này được thành lập vào năm 1623.
Trong tài liệu mà Roland Jacques tìm được, ông viết: "Đối với việc nghiên cứu và phân tích tiếng nói, Kẻ Chàm vẫn là nơi tốt nhất với tư cách là trung tâm triều đình (thời điểm này Thanh Chiêm, tức Kẻ Chàm, là nơi đóng dinh Trấn Quảng Nam).
Hội An xưa là thủ đô kinh tế tài chính của Đàng Trong và là thành phố chợ quan trọng, một trung tâm thương mại lớn của tất cả vùng miền Trung. Do là khu thương mại, mua và bán nên dân cư cũng hỗn tạp, ngôn từ cũng lai tạp.
Trong khi đó, Thanh Chiêm là "thủ đô" chính trị của Đàng Trong thời kỳ này, tiếng nói ổn định hơn và có nhiều trí thức hiểu biết về chữ nghĩa hơn. Vì vậy, việc lựa chọn của Pina rõ ràng là nhắm vào việc nghiên cứu và phân tích tiếng Việt chuẩn xác hơn. Tại nơi này, ông cũng thiết lập quan hệ tốt đẹp với quan trấn thủ dinh trấn.
Đối với việc nghiên cứu và phân tích tiếng Việt, Pina khởi đầu bằng suy nghĩ mà đã có nhiều người phương Tây nói đến là tiếng Việt tuy khó nhưng lại "du dương hòa điệu", "in như bản nhạc liên hồi". Khi nghe người Việt nói, C. Borri nhận định rằng: "Người nào có tài năng về âm nhạc, biết phân biệt âm thanh thì tiếng Việt là tiếng thuận tiện và đơn giản đối với họ" (Lịch sử chữ quốc ngữ, Đỗ Quang Chính, NXB Tôn Giáo 2012, trang 15).
Việc Latin hóa tiếng Việt là việc làm được tiến hành lâu dài và tiệm tiến. Ban đầu, những giáo sĩ chỉ hoàn toàn có thể ghi lại âm tiếng Việt bằng những từ ngữ mà "chỉ có họ mới hiểu được" như Cecham (Kẻ Chàm, một cách gọi xưa của Thanh Chiêm), Quamguya (Quảng Nghĩa), Quinin (Qui Nhơn), nayre (nài, nài voi), Onsaij (ông sãi)... rồi tiến đến Ke Cham (Kẻ Chàm), Qui nin (Qui Nhơn), ten si (tiến sĩ), dau nhu (đạo Nho), ba hon (ba hồn) bai via (bảy vía)... sau hết mới có dấu như ngày này.
Do đó, khi khởi đầu nghiên cứu và phân tích sáng tạo chữ quốc ngữ, Pina ghi lại tiếng nói của người Việt bằng "những khung nhạc". Và trong tài liệu mới gần đây được triển lãm trong hội thảo chiến lược chữ quốc ngữ vào tháng 7-2022 tại Lisbon, Bồ Đào Nha, người ta đã thấy những khung nhạc để thể hiện dấu âm của tiếng Việt.
Chính những người dân Bồ và người Ý mới hoàn toàn có thể tạo ra những dấu (sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng) của chữ quốc ngữ. Nếu chữ Ba là nốt La (A) thì Bá là nốt La thăng (A#), Bả là nốt Mi (E), Bà là nốt Rê (D)... trong âm nhạc. Đây cũng là một nguyên tắc đánh dấu âm của tiếng Việt mà người Pháp như Đắc Lộ, vốn chữ không còn dấu, không thể làm được.
Cũng trong tài liệu trên, Pina ghi chép quá nhiều chữ, từ những chữ thông thường dễ nghe dễ đọc đến những chữ khó nghe, khó viết như "chớ đi", "đừng làm", "khoãn đã nào" [khoan đã nào], "có đi thì đến", "bán bạo nheo" [bán bao nhiêu], "bao mlớn" [bao lớn]... và tất cả những chữ này đều rất gần với chữ Việt lúc bấy giờ.
Tượng ông được dựng ở Tp Hà Nội Thủ Đô, tên ông được đặt ở đường phố trung tâm của thành phố Sài Gòn. Song đó chỉ là một nửa sự thật. Lý do đơn giản vì ông là người Pháp.
Giáo sĩ Đắc Lộ sinh tại Avignon (vùng đất thuộc tòa thánh La Mã đến năm 1791 mới sát nhập vào nước Pháp) ngày 15-3-1593 trong một mái ấm gia đình Do Thái, quốc tịch Tòa thánh La Mã, trong một mái ấm gia đình quý phái.
Ông gia nhập Dòng Tên ngày 14-4-1612, thụ phong linh mục tại La Mã năm 1618. Cùng năm đó, ông được chấp thuận đồng ý cho đi truyền giáo tại Đông Á sau ba lần xin. Ông tới thủ đô Bồ Đào Nha đáp tàu đi Đông Á và ngừng lại ở Goa (Ấn Độ) khá lâu, đến ngày 29-5-1623 mới tới Macau. Dù muốn đi Nhật song bề trên muốn ông truyền giáo ở Đàng Trong.
Ông tới Đàng Trong lần thứ nhất tháng 12-1624, tới tháng 7-1626 ông trở về Macau. Tháng 3-1627 ông tới Đàng Ngoài và tháng 5-1630 ông bị chúa Trịnh Tráng trục xuất. Từ năm 1630-1640 ông dạy thần học ở Học viện Madre de Dues.
Từ năm 1640-1645 ông lại truyền giáo ở Đàng Trong. Tháng 7-1645 ông rời Đàng Trong về Macau rồi đi châu Âu. Năm 1654 ông đi Ba Tư rồi qua đời ở Ispahan ngày 5-11-1660.
Khi tới Đàng Trong, ông đã đến Thanh Chiêm và học tiếng Việt. Và thầy dạy tiếng Việt cho Đắc Lộ đó đó là Francesco de Pina. Đắc Lộ được sắp xếp ở chung nhà với Pina.
Trong lời đề tựa cuốn Tự điển Việt - Bồ - La, Đắc Lộ cho biết thêm thêm "ông học tiếng Việt chăm chỉ như khi theo học khoa thần học ở La Mã. Nhờ đó sau bốn tháng ông được giải tội và thêm sáu tháng nữa là ông hoàn toàn có thể giảng bằng tiếng Việt".
Ông còn học tiếng Việt với một em nhỏ người Việt 13 tuổi. Nhờ vậy mà trong ba tuần ông đã biết phân biệt những "thanh" tiếng Việt và cách phát âm mỗi tiếng. Em nhỏ này sau đó được Đắc Lộ làm phép rửa tội (nghi thức nhập đạo Thiên Chúa) và đặt tên là Raphael Rhodes, sau đó trở thành "kẻ giảng" (tu sĩ cấp 2 trong dòng tu).
Ông này tham gia truyền giáo ở Lào, Đàng Ngoài nhưng sau đó không tu nữa, lấy vợ và trở thành một thương gia giàu sang ở Đàng Ngoài và Phố Hiến.
Cũng nên biết rằng Đắc Lộ là một giáo sĩ có năng khiếu về ngôn từ, biết quá nhiều thứ tiếng. Ông hoàn toàn có thể viết và nói những tiếng Pháp, Ý, Latin, Bồ, Việt và sử dụng sơ sơ tiếng Nhật, Trung Hoa, Ba Tư và Kokani.
Trong những lần trở lại Đàng Trong và Đàng Ngoài, ông thu thập thêm những kiến thức và kỹ năng về tiếng Việt và phương thức Latin hóa tiếng Việt, đặc biệt là dấu thanh, đồng thời so sánh với những chữ đã được Pina cùng những giáo sĩ khác Latin hóa như Barbosa, Gaspar...
Một trong những người dân giúp sức tích cực cho Đắc Lộ được ghi nhận là thầy giảng Y Nhã (người Việt), một người thông thạo văn chương, triết học, từng làm quan trước khi gia nhập hàng thầy giảng.
Để hiểu trình độ chữ quốc ngữ của Đắc Lộ, tất cả chúng ta hãy tham khảo bản thảo viết tay bằng tiếng Bồ cuốn "Tình hình truyền giáo ở Đàng Ngoài từ năm 1636-1646" của Đắc Lộ được tàng trữ tại văn khố Dòng Tên ở La Mã.
Dù viết bằng chữ Bồ nhưng bản thảo có rất nhiều chữ quốc ngữ như Ainam (Hải Nam), Che ce (Kẻ Chợ), chúa õu (chúa Ông), Uuan (vương), bat minh (bất minh), thuam (thuận), gna ti (nhà ti), cai huyen (cai huyện), bua (vua), den (đền), ten si (tiến sĩ)...
Trong khi đó, từ năm 1626, giáo sĩ Gaspar đã viết Bến Đá (xã Bến Đá), bude (bồ đề), ondedóc (ông đề đốc), onghe (ông nghè), nhít la khấu, khấu la nhít (nhứt là không, không là nhứt)... Hoặc giáo sĩ Francesco Buzumi viết năm 1626: xán tí (thượng đế), thien chu (thiên chủ, thiên chúa), ngoac huan (ngọc hoàng)...
Những so sánh này để đã cho tất cả chúng ta biết những giáo sĩ khác trong việc Latin hóa tiếng Việt đã đi trước Đắc Lộ chừng 10 năm, và Pina chắc như đinh phải đi xa hơn tuy nhiên ông mất sớm.
Để đã có được cuốn Tự điển Việt - Bồ - La in năm 1651 tại La Mã, ngoài việc nỗ lực tuyệt vời trong học tập và nghiên cứu và phân tích, Đắc Lộ còn phải nhờ vào tài liệu những người dân đi trước. Hai tài liệu được xác định từ lâu là hai cuốn tự điển Việt - Bồ và Bồ - Việt của hai giáo sĩ Gaspar d’Amaral và Antonio Barbosa (viết xong nhưng còn chưa kịp công bố thì đã qua đời).
Những tài liệu này được lưu giữ tại nhà thời thánh Saint Pauli (Macau). Có thể Đắc Lộ đã và đang sử dụng cả những di cảo của thầy ông là giáo sĩ Pina. Các phát hiện mới gần đây đã cho tất cả chúng ta biết trong di cảo của Pina chữ quốc ngữ viết bằng mẫu tự Latin đã có những dấu âm và khá gần với chữ quốc ngữ lúc bấy giờ.
Cũng cần nên biết tại sao tự điển của Đắc Lộ lại chỉ là Việt - Bồ - La mà không còn thứ tiếng khác. Trong hai thế kỷ từ 15 đến 17, vai trò thương mại của Bồ Đào Nha bao trùm cả khu vực châu Á và theo đó là những giáo sĩ phương Tây sử dụng tiếng Bồ.
Trong lời nói đầu, Đắc Lộ đã nói rõ mục tiêu của cuốn tự điển là "giúp những nhà truyền giáo học tiếng Việt" và "tuân theo ý muốn của một số trong những vị Hồng y ở La Mã là thêm chữ Latin vào để người Việt hoàn toàn có thể học thêm La ngữ".
Cuốn sách đầu tiên về chữ quốc ngữ của Đắc Lộ gồm có hai phần. Phần một mang tên "Báo cáo vắn tắt về tiếng Annam hay Đông Kinh", phân tích văn phạm tiếng Việt. Phần còn sót lại đó đó là quyển tự điển.
Ngoài ra, ông còn viết một cuốn sách bằng hai thứ tiếng Việt-Latin tên là Phép giảng tám ngày. Đây là cuốn giáo lý dành riêng cho những thầy giảng đạo Thiên Chúa. Bản in lần đầu tiên hiện còn được dữ gìn và bảo vệ ở nhà thời thánh Mằng Lăng (Phú Yên).
Chỉ riêng điều này, ông xứng đáng là "tiền hiền" trong số những người dân dân có công sáng tạo và phổ biến chữ quốc ngữ ở nước ta.
Tháng 5-1862, sau khi chiếm ba tỉnh miền Đông Nam kỳ, gồm Biên Hòa, Gia Định và Định Tường, phó đô đốc Charner đã ký lịnh thành lập Trường Thông ngôn (Collège des Interprèste) dạy hai thứ tiếng Pháp và quốc ngữ nhằm mục đích đào tạo thông ngôn cho quân đội viễn chinh.
Ngày xưa, trường được dân chúng và báo chí gọi là Trường Khải Tường, vì trường đặt trong khuôn viên chùa Khải Tường; và cơ sở đó nay là Trường Lê Quý Đôn.
Vì sao quân Pháp không sử dụng tiếng Pháp mà phải dùng cả chữ quốc ngữ ở Nam kỳ?
Thực tế, sau khi chiếm ba tỉnh miền Đông Nam kỳ, quân Pháp phải dùng rất nhiều giáo sĩ Thiên Chúa để làm thông ngôn trong việc tiếp xúc với dân chúng. Song không phải giáo sĩ nào thì cũng "hết mình" vì việc làm. Một số thông ngôn đã tận dụng việc làm để truyền đạo.
Năm 1861, giáo sĩ Paulus Galy (tên Việt là Lý) được cử đến làm thông ngôn cho đồn Thuận Kiều đóng tại làng Thuận Kiều thuộc 18 thôn vườn trầu.
Đến năm 1863, không rõ công trạng làm thông ngôn của ông thế nào nhưng ông đã thành lập được giáo xứ Bà Điểm và lập nhà thời thánh sau chợ. Và ở đầu cuối vị giáo sĩ này trở thành chủ chăn ở giáo xứ Bà Điểm và rời bỏ việc làm thông ngôn. Đó là một nguyên nhân.
Nguyên nhân thứ hai là giới giáo sĩ Thiên Chúa lúc bấy giờ muốn "tham chánh" để chia sẻ quyền lực với quân đội Pháp. Đây là yêu cầu khó đồng ý đối với giới quân đội.
Cuối cùng, một giải pháp trung dung được cả hai phía chấp thuận đồng ý là "sử dụng chữ viết của công giáo ở Nam kỳ". Đó là chữ Annam viết bằng mẫu tự Latin, tức chữ quốc ngữ, chữ Việt ngày này.
Trong suốt mấy trăm năm hình thành, chữ quốc ngữ, do chủ trương cấm đạo của nhà Nguyễn, luôn bị xem là thứ chữ "của người nước ngoài" và chỉ phổ biến trong những nhà thời thánh và những xứ đạo Thiên Chúa.
Việc chánh quyền Pháp ở Nam kỳ đồng ý cho phổ biến rộng rãi thứ chữ này là một bước đi quan trọng đối với những giáo sĩ. Và chính vì vậy Trường Thông ngôn ra đời.
Ngay khi Trường Thông ngôn thành lập, ông Trương Vĩnh Ký được mời làm giáo sư. Và ông trở thành người Việt đầu tiên làm thầy giáo dạy chữ Việt, một việc làm không hề thuận tiện và đơn giản lúc bấy giờ. Và năm 1864, sau khi từ Pháp trở về, ông được chỉ định làm giám đốc trường này.
Cái trở ngại vất vả đầu tiên là làm thế nào đã có được giáo trình một thứ chữ mới rợi đối với mọi người? Sau khi trở thành giám đốc, Trương Vĩnh Ký đã viết cuốn sách giáo khoa đầu tiên mang tên Ngữ pháp tiếng Annam (Abrégé de grammaire Annamite) in năm 1867.
Sau đó là hàng loạt sách giáo khoa như Chuyện tiếng An Nam và tiếng Langsa, Sách tập nói chuyện tiếng An Nam và tiếng Langsa, Phép lịch sự An Nam, Văn phạm tiếng An Nam, Chữ quốc ngữ và lịch sử An Nam...
Riêng cuốn Văn phạm tiếng An Nam đã dày 304 trang in. Sách giáo khoa của ông rất rõ ràng, từ cách đánh vần cho tới những từ ngữ, những danh từ, động từ, tính từ... đều phân biệt rõ ràng. Ví dụ "con ốc" là loài ốc nói chung, khác với "con ốc vặn" mà ta gọi là ốc vít. Còn con cò thì khác với cò súng, con ngựa khác với ván ngựa (bộ ván), con ngựa của cây đờn...
Sách của ông cũng dạy đặt câu sao cho trúng cách và phân chia từ thấp đến cao một cách có khối mạng lưới hệ thống và khoa học. Đây lại là việc làm của một người quả là rất đáng nể!
Không chỉ viết sách dạy chữ, ông còn viết cả lịch sử, chuyển âm truyện thơ Lục Vân Tiên, Kiều, Trương Lương... cho học trò có sách để đọc tham khảo.
Trong lời nói đầu cuốn Vần quốc ngữ và lịch sử An Nam, ông viết: "Sách nầy để cho con trẻ mới vô trường, học những điều đại lược mà phá ngu. Hai nữa là để tập coi, tập đọc, tập viết tiếng An Nam trong chữ quốc ngữ cho trúng tiếng, cho nhằm mục đích giọng, phân biệt ra cho rõ ràng...".
Ông đã làm thầy giáo trong suốt 22 năm Tính từ lúc năm 1864 cho tới năm 1886, thời điểm ông rời Sài Gòn ra Huế làm cố vấn cho vua Đồng Khánh theo đề nghị của toàn quyền Đông Dương Paul Bert.
Suốt thời gian này, ông có 9 năm trực tiếp ở những trường (từ 1864-1869 làm giám đốc Trường Thông ngôn, từ 1872-1876 làm giám đốc Trường Sư phạm) và đã viết khoảng chừng 25 cuốn sách giáo khoa dành riêng cho học trò học, trong số gần 200 tác phẩm của ông.
Đó là một số trong những lượng rất lớn đối với một thầy giáo dạy chữ quốc ngữ trong điều kiện chưa tồn tại tiền lệ.
Thuở ấy, rất khó tìm được học viên cho trường, do trong dân chúng truyền miệng nhau chữ quốc ngữ là thứ chữ của người nước ngoài, học nó sẽ mất gốc hoặc bị Pháp bắt đi mất.
Ban đầu học viên Trường Thông ngôn là lính Pháp, con em của tớ những người dân cộng tác với Pháp và con cháu của giới theo đạo Thiên Chúa. Về sau, để có học viên, chánh quyền thực dân ra lịnh mỗi làng phải chọn một hay hai em trong lứa tuổi từ 10 đến 16 đi học.
Làng xã thường nhắm vào những mái ấm gia đình có tiền của để bắt đi học, nên "kiếm người đi học mà như đi đánh giặc". Dù học nội trú, không tốn tiền, lại sở hữu tiêu vặt phí nhưng không mấy mái ấm gia đình muốn con đi học. Sợ mất con, rất nhiều mái ấm gia đình có tiền đã thuê mướn người đi học thế.
Nghiệp làm thầy của ông Trương Vĩnh Ký để lại quá nhiều dấu ấn tốt đẹp. Một lớp khá đông học trò của ông, sau là những công chức mẫn cán của chính sách hoặc là những người dân dân có công lớn đối với nền văn học, văn hóa của nước nhà.
Nổi bật là những ông Trương Minh Ký (nhà báo, nhà văn, thầy giáo), Đặng Thúc Liêng (nhà báo, nhà văn), Nguyễn Khắc Huề (thầy giáo)...
Song điều rất ít người biết, ông là nhà báo viết chữ quốc ngữ đầu tiên của nước ta.
Huỳnh Tịnh Của còn gọi là Huỳnh Tịnh Paulus Của, hiệu là Tịnh Trai, bút danh là Paulus Của, sanh năm Canh Thân (1830) tại làng Phước Tụy, tổng Phước Hưng Hạ, tỉnh Bà Rịa (nay là Bà Rịa - Vũng Tàu).
Là người theo đạo Thiên Chúa, năm 12 tuổi ông được sang học ở trường đạo Pinang (Mã Lai), thông Hán tự, giỏi chữ Pháp, Latin và chữ quốc ngữ. Khi lên đến mức chức thầy tư thì hoàn tục về quê cưới vợ. Trong đạo Thiên Chúa, để trở thành linh mục có sáu bậc, học hết bậc thầy sáu mới trở thành linh mục.
Năm 1861, ông ra làm thông ngôn cho Pháp. Năm 1865 ông làm chủ bút tờ Gia Định Báo. Năm 1873 ông thao tác tại phòng phiên dịch của Dinh Thượng thơ (Nha nội vụ), năm 1892 ông là ủy viên ủy ban cải tổ Trường Thông ngôn, có chân trong bán nguyệt san Revue Indochinoise, một tạp chí chuyên nghiên cứu và phân tích về Đông Dương tồn tại từ năm 1893 đến 1925. Nhiều lần ông làm giám khảo trong những kỳ thi tuyển công chức. Ông được thăng hàm đốc phủ sứ năm 1881 và mất ngày 26-1-1908 tại Sài Gòn.
Gia Định Báo là tờ báo chữ quốc ngữ đầu tiên của nước ta, ra đời ngày 15-4-1865 do Ernest Potteau làm chánh tổng tài, Huỳnh Tịnh Của làm chủ bút. Công việc của ông là biên dịch tất cả những văn bản của chánh quyền ra chữ quốc ngữ, tổ chức trang báo, tổ chức nội dung và viết tin tức. Trong ba số báo được lưu lại tới ngày này, chúng tôi đều thấy nội dung bài viết của ông dưới bút danh Paulus Của.
Xin chép nguyên văn vài tin với chữ quốc ngữ thời kỳ đó: "Tháng trước quan Thượng thơ có truyền cho quan Bố Sai phủ Saigon đi vào trong làng Bình Hòa Gò Vấp mà làm sổ, biên nam phụ lão ấu, biên sanh tử nghề nghiệp, ruộng đất, biên thử một ít làng cho quan trên đặng biết, chẳng phải có ý biên mà tấn thuế thêm hay là lấy vườn đất ai, mà có nhiều người nghi nan sợ hãi zấu đi, không thích khai cho thiệt, trong nhà có nhiều người khai ít, ruộng đất nhiều khai chừng một đôi miếng mà thôi, sợ quan có lấy đất đi hay là có bắt người mà đem đi đâu, lại nghe có kẻ muốn đút tiền cho làng ăn cho được khai ít vậy, những người dân làm thế ấy thì đã mất tiền mà có khi lại mắt lấy tội zối quan, nào có ích gì, có làm thế nào mà phải làm đều zối trá như vậy..." (số 5 ngày 15-8-1865). "Tại Cần Giuộc, mới bắt đặng Huyện Đức là người của Quản Định cử để mà hay việc thâu thuế nội huyện Phước Lộc mà cấp cho quân giặc..." (số 6 ngày 15-9-1865).
Tuy nhiên, thời gian làm báo của ông dường như không lâu lắm. Không rõ thời kỳ 1869-1871, thời kỳ mà ông Trương Vĩnh Ký làm chánh tổng tài, thì ông Huỳnh Tịnh Của còn thao tác ở Gia Định Báo không! Do không còn những số báo từ năm 1866 đến 1870 nên chúng tôi chưa chắc như đinh chắc. Song đến năm 1872 thì không hề thấy tên của Paulus Của nữa. Có thể từ trong năm này ông đã chuyển sang thao tác làm khác trong phòng thông ngôn của Dinh Thượng thơ.
Là một trong hai người Việt biết chữ quốc ngữ cộng tác với quân đội Pháp ở Nam kỳ, Huỳnh Tịnh Của luôn cổ động mạnh mẽ và tự tin việc người Việt dùng chữ quốc ngữ, thứ chữ mà sau này chính người Pháp phải thừa nhận "đã trở thành vũ khí của người Việt", và cổ xúy cho văn hóa dân tộc bản địa.
Ngoài bộ Đại Nam quấc âm tự vị in vào hai năm 1895 và 1896, ông còn khoảng chừng 25 tác phẩm viết bằng chữ quốc ngữ. Hầu hết những tác phẩm này đều chuyển ngữ từ chữ nho, Nôm sang quốc ngữ những tác phẩm văn học cổ hoặc sưu tầm những câu hát, chuyển tục ngữ, cổ ngữ... từ dân gian như Chuyện giải buồn, Tục ngữ cổ ngữ, gia ngôn, Quan Âm diễn ca, Gia Lễ, Chiêu Quân cống Hồ, Câu hát góp...
Song có lẽ rằng gia tài đáng kể nhứt của ông đó đó là Đại Nam quấc âm tự vị. Bộ sách được chánh quyền bấy giờ tài trợ in ấn, với khổ lớn, 2 tập dày 1.200 trang in. Đây là cuốn tự điển chữ quốc ngữ và giải nghĩa bằng chữ quốc ngữ đầu tiên do người Việt viết.
Sự ra đời của cuốn sách này ngoài nhu yếu đương thời là "phổ biến chữ quốc ngữ", nhu yếu "tra cứu của những thông ngôn" còn tồn tại nhu yếu tự thân của tác giả nữa. Bởi không phải ai cũng luôn có thể có điều kiện làm tự điển và không phải ai cũng hoàn toàn có thể làm tự điển và cuốn tự điển này đã chứng tỏ trình độ và tài năng của Huỳnh Tịnh Của.
Muốn làm được như Huỳnh Tịnh Của đòi hỏi phải có sở học tốt, hoàn toàn có thể về ngôn từ lẫn say mê ngôn từ, đồng thời phải thật yêu ngôn từ của dân tộc bản địa hết mực. Chính điều đó đã tương hỗ cho một công chức mẫn cán và có lẽ rằng không còn nhiều thời gian, đã làm được điều mà ngày này nhiều người dân có điều kiện chưa chắc đã làm được.
Bộ tự điển đã giúp tất cả chúng ta giữ gìn được gia tài tiếng nói cổ xưa của tiền nhân ở đủ những lãnh vực từ thấp đến cao trong xã hội, đồng thời đáp ứng một phần nào đó bộ mặt của xã hội Việt vào thời điểm cuối thế kỷ 19. Chỉ riêng việc này thôi, Huỳnh Tịnh Của đã xứng đáng được tôn vinh là một trong những ông tổ có công phổ biến chữ quốc ngữ.
Trương Minh Ký luôn bị cái bóng của thầy che mờ nên đời sau rất ít người biết về ông một cách đầy đủ.
Ông sinh năm 1855 tại Hanh Thông Xã (Gò Vấp) trong một mái ấm gia đình marketing thương mại. Bảy tuổi, năm 1862, cũng là năm Nam Kỳ mất vào tay quân Pháp, ông mất mẹ. Cũng vì vậy mà ông được cha chăm sóc tốt, cho ăn học đàng hoàng.
Ông khởi đầu học chữ nho với cha và bà nội và học chữ quốc ngữ với giáo sĩ Puginier Phước, người thành lập giáo xứ Hạnh Thông Tây cách nhà ông chừng hai cây số.
Là người cực kỳ thông tuệ nên Puginier Phước trước khi ra Bắc nhận nhiệm sở mới đã ra mắt ông vào Trường Thông ngôn (Trường Khải Tường) ngay lúc thành lập (tháng 5-1862). Và tại đó ông đã gặp thầy Trương Vĩnh Ký.
Năm 1872, ông ra trường và trở thành thầy giáo dạy chữ nho và chữ quốc ngữ ngay nơi tôi đã học. Nối nghiệp thầy Trương Vĩnh Ký, ông trở thành một thầy giáo nổi tiếng và hai năm sau, năm 1874, ông được thăng hạng: "Trương Minh Ký, nguyên làm thầy giáo dạy giúp hạng ba lên hạng nhì, lương đồng niên ăn 1.400 quan tiền" (Gia Định Báo số 3 ngày một-2-1874).
"Dạy giúp" là một thứ bậc trong nghề giáo thời ấy.
Năm 1880, Thống đốc Nam Kỳ dân sự đầu tiên Le Myre de Vilers đã cử ông dẫn một đoàn học viên gồm 11 em sang Alger du học bậc cao đẳng. Trong số 11 em này còn có một "em" sau này khá nổi tiếng trong giới thầy giáo lẫn báo chí là Diệp Văn Cương.
Diệp Văn Cương (1862-1929), đồng môn của Nguyễn Trọng Quản - tác giả cuốn truyện Thầy Lazaro Phiền in năm 1887, sau khi tốt nghiệp trở về làm giáo sư Trường Chasseloup Laubat (nay là Lê Quý Đôn) và từng là chánh tổng tài ở đầu cuối (1909-1910) của tờ Gia Định Báo.
Trong chuyến du ngoạn này ông Trương Minh Ký đã đi thăm Paris, khi về ông viết một du ký dài 2.000 câu bằng văn vần "Như Tây nhựt trình" (Nhựt ký đi Tây) in tại Sài Gòn năm 1889.
Sau chuyến du ngoạn, trở về ông được bầu làm ủy viên Hội đồng thành phố Sài Gòn và chuyển sang làm chủ bút tờ Gia Định Báo từ giữa năm 1881 đến năm 1896.
Từ năm 1897, ông làm chủ bút tờ báo tư nhân Nam Kỳ (còn gọi là Nam Kỳ nhựt trình) cho tới giữa năm 1900, báo đóng cửa. Tháng 8-1900, ông mất đột ngột ở tuổi 45. Trong năm 1889, ông được thống đốc Nam Kỳ cử làm phiên dịch cho phái đoàn Hoàng gia nhà Nguyễn do hoàng thân Miên Triện đứng vị trí số 1 đi dự hội chợ quốc tế tại Paris.
Trong chuyến du ngoạn, tại Paris, ông được hoàng thân Miên Triện ban cho tên gọi "Thế Tải". Sau chuyến du ngoạn này về, ông xuất bản cuốn du ký Chư quấc thại hội dài 2.000 câu thơ song thất lục bát.
Được đánh giá là người dân có kiến văn sâu rộng cả ba ngôn từ Việt, Pháp, Hán; ông làm thầy giáo dạy chữ quốc ngữ và chữ nho trong 8 năm.
Sau khi chuyển sang làm báo ông viết nhiều sách giáo khoa như Ấu học khải mông, Tập dạy học tiếng Phansa và tiếng Annam, Hiếu kinh diễn nghĩa, Pháp học tân lương, Quấc ngữ sơ giai, Tiểu học gia ngôn... và sáng tác, dịch thuật thơ truyện.
Cuốn sách 100 bài học kinh nghiệm tay nghề tiếng Pháp (Pháp học tân lương) gồm bài giảng về từ ngữ, văn phạm tiếng Pháp và tiếng Việt mà ngày này cũng hoàn toàn có thể dùng được cho những người dân muốn học tiếng Pháp.
Thời ông làm chủ bút tờ Gia Định Báo, tờ báo này chính thức trở thành công văn, hầu hết những trang báo đều đăng ròng những văn bản, nghị định... của cơ quan ban ngành sở tại. Qua nghiên cứu và phân tích chúng tôi thấy rằng Gia Định Báo thời Trương Minh Ký có hai thay đổi cơ bản và rất có lợi cho việc tìm hiểu xã hội thời điểm cuối thế kỷ 19.
Đó là phần Công vụ báo có đăng nguyên văn biên bản những cuộc họp của Hội đồng quản hạt Nam Kỳ (do vậy mà có khi báo tăng lên đến mức 20 trang). Đây là việc vô tiền khoáng hậu, bởi xưa nay những nhà chính trị không bao giờ muốn đưa những chuyện họ bàn luận lên báo. Những phát biểu trong những cuộc họp rất hoàn toàn có thể ảnh hưởng đến hình ảnh của tớ và đôi khi để lại những di chứng không lành!
Và ở phần Thứ vụ, Tạp vụ có dành một phần nhỏ cho những sáng tác văn học. Và đây là trang văn học đầu tiên trên báo chí quốc ngữ nước ta. Hai truyện ngắn văn xuôi Tên chăn bò và Thằng ăn trộm với con heo, viết lại theo nội dung thơ La Fontaine của Trương Minh Ký in trên số ra ngày một-12-1881 là những truyện đầu tiên của nền văn học nước ta.
Với tiền lệ Truyện Kiều viết lại theo nội dung Kim Vân Kiều truyện bằng văn xuôi của Thanh Tâm Tài Nhân, thì hai truyện văn xuôi của Trương Minh Ký phải được xem là truyện sáng tác đầu tiên. Hai truyện này sau đó, năm 1884, được in chung với 128 truyện khác trong tập Truyện Phansa ra mắt quốc ngữ của Trương Minh Ký.
Song ông cũng là một nhà báo tài năng. Nếu 16 năm làm chủ bút Gia Định Báo ông đã gieo mầm cho văn học Việt, thì chỉ ba năm sau cùng (1897-1900) làm chủ bút tờ Nam Kỳ, ông thể hiện rõ tài năng trong nghề báo.
Nam Kỳ là tờ báo tư nhân, do ông A. Schreiner, một người marketing thương mại, làm chủ. Tờ báo tuy chỉ sống có ba năm nhưng lại là một tờ báo "đúng nghĩa" so với những báo khác trong thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20.
Mặt báo phong phú tin tức từ ngoài nước cho tới trong nước. Báo đã có mục giao lưu với bạn đọc xa gần và mức quảng cáo khá mạnh (8 trang trong số 16 trang). Đọc báo Nam Kỳ tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy được một phần nào đó xã hội thế kỷ 19, đặc biệt là xã hội Sài Gòn.
Báo này còn có rất nhiều sáng tác thơ văn và truyện dịch. Năm 1895, truyện Một ngàn lẻ một đêm được chuyển ra tiếng Pháp thì năm 1897 đã có bản dịch tiếng Việt trên Nam Kỳ. Để làm được tất cả những điều này, chủ bút Trương Minh Ký với bút danh Mai Nham đã phải mất rất nhiều công sức của con người viết, dịch và lựa chọn những tin bài đưa lên mặt báo...
Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Vì sao lúc đầu chữ quốc ngữ bị ngăn cản
Post a Comment